Olumlu Anne - Babalık Programı (Triple P - Positive Parenting Program)
Triple P-Positive Parenting Program (Olumlu Anne-Babalık Programı), davranış problemleri olan ya da olma riski taşıyan çocukların anne-babaları için geliştirilen çok düzeyli bir aile müdahale programıdır. Bu program, anne-babalar ve çocuklar arasında olumlu, sevgi ve şefkate dayalı ilişkileri teşvik etmeyi ve anne-babalara birçok farklı çocuk davranışı ve yaygın gelişim problemleri ile baş etmede etkili tutum önerileri geliştirmek için yardım etmeyi amaçlar.
Triple P’nin etkilerini inceleyen birçok değerlendirme çalışması yapılmıştır. Yapılan çalışmalarda Triple P’nin uyumsuz evliliğe sahip, depresif ya da üvey anne-babaların, yeme problemi olan çocukların, kırsal ya da uzak bölgelerde yaşayan ailelerde yıkıcı davranış problemlerini azaltmada etkili olduğu kanıtlanmıştır. Sağlık hizmetinin bir parçası olarak verilen anne-babalık eğitiminin rapor edilen en büyük değerlendirme çalışmasında Zubrick ve ark. (1995) Triple P’yi okul öncesi dönemde çocukları olan 718 anne-babaya uygulamışlardır. Sonuçlar programa katılmayan 806 anne-babanınkiyle karşılaştırılmış ve ailelerin 2 yıl süresince izlemleri yapılmıştır. Triple P’ye katılan anne-babalar, yıkıcı davranışlarında ve şiddete başvurmada önemli bir azalma göstermişlerdir. Anne-babaların depresyon, anksiyete ve stresinde önemli gelişmeler, evlilik uyumunda artış ve çocuk yetiştirme üzerine çatışmalarda azalma olmuştur. Yıkıcı davranış ölçeğinin etki büyüklüklerine dayanılarak, Triple P’nin tüm örnekleme uygulanması ve tüm seçilebilir ailelerin katılması halinde müdahale sonrası 2 yıllık dönemde ciddi davranış problemlerinde %37’lik azalma olacağı öngörülmüştür.
Triple P’nin Amacı Nedir?
Triple P çocukların ciddi davranışsal, duygusal ve gelişimsel problemlerini anne-babaların bilgi, beceri ve güvenlerini arttırma yoluyla önlemeyi amaçlamaktadır. Doğumdan 12 yaşına kadar ergenlik öncesi çocukların anne-babaları için aşamalı olarak artan beş farklı düzeyde müdahaleden oluşmaktadır.
1. Düzey (Evrensel Triple P): Evrensel bir önleme yaklaşımı ile tüm nüfusu hedefler. Evrensel Triple P, çocuklarda davranış problemlerinin ortaya çıkmasını engellemek amacı ile sağlık kampanyaları ve toplumsal pazarlama yöntemlerini kullanmayı hedefler. Triple P iletişim yöntemleri, Triple P’yi bir bölgede ya da geniş bir örneklem üzerinde uygulayan kuruluşlar için geliştirilmiştir. Kullanılan kaynaklar, anne-babalar ve uygulayıcılar için bölgesel web siteleri, dergiler, radyo ve televizyon reklamları, broşürler, posterler ve destekleyici anne-babalık materyalleridir.
2. Düzey (Temel Triple P): Bir problem özelinde diğerlerinden daha büyük risk altında olduğuna inanılan belirli bir toplumun alt gruplarını hedefleyen tutum önerilerini içerir. 2.Düzey girişimler; birinci basamak bakım veya toplum hizmetleri yoluyla sağlanır. Grup olarak yapılan Temel Triple P; 3 seminerden oluşur. Bu seminerler 60 dakika sunum, 30 dakika tartışma şeklinde toplam 90 dakikadır.
3. Düzey (Birincil Bakım Triple P): Bu düzey girişim daha yoğun temel önleme tutum önerilerini kapsar ve çocukların davranış ve gelişimlerine ilişkin hafif düzeyde endişeleri (kardeşlerle kavga etmek, saldırgan ve karşı gelme davranışları) olan anne-babaları hedefler. 3.Düzey; aktif beceri eğitimini ve çocukların yaygın gelişimsel ve davranışsal problemleri ile ilgili anne-babalık öneriler broşürlerinin bir bölümünün kullanımını bir araya getiren 4 oturumluk bir müdahaledir. Oturumlar en fazla 30 dakika sürer.
4. Düzey (Standart Triple P/Grup Triple P/Öz Yönetimli Triple P): Bu düzeyde bir müdahale programı, tanımlanabilir problemlere sahip ancak henüz davranış problemleri bozukluk düzeyinde olmayan yüksek riskli çocukları hedef alır. Problemli davranışların ve ciddi bozuklukların ilerlemesini önlemek amacını taşır.
Anne-babalara çeşitli davranış yönetimi becerileri öğretilir. Örneğin; problemli davranışı izlemek, doğru davranışları teşvik etmek için ilgi göstermek, eğlenceli aktiviteler düzenlemek, basit düzeyde davranış problemleri için amaca yönelik tartışma yöntemini kullanmak, açık, anlaşılır ve sakin talimatlar vermek ve yapılması istenen durumu yaptırımlarla desteklemek gibi. 3.Düzeyde olduğu gibi, bu müdahale düzeyi de bilgiyi aktif beceri eğitimi ve destek ile bir araya getirir.
5. Düzey (Geliştirilmiş Triple P): Bu girişim düzeyi, daha düşük düzeylerdeki müdahale programlarına katılma sonucunda bir farklılık olmayan ve ek risk faktörlerine (uyum problemleri, müdahalenin diğer aşamalarında çözülmemiş eş desteği problemleri) sahip aileler için uygundur. Müdahale programını, evli çiftler arasındaki iletişim, eş desteği, ruhsal durumu izleme ve stresle baş etme becerilerine odaklanmayı içerecek şekilde genişletir. Genellikle bu müdahale düzeyinde çocuklar ek ailevi güçlükleriyle daha da karmaşık hale gelmiş olan ciddi davranış problemlerine sahiptir.
Hedef Kitle
Olumlu anne-babalık yöntemleri her anne-babayı ilgilendirirken, yönetmesi zor olan talepkâr, asi, meydan okuyan, saldırgan ve genel olarak yıkıcı davranışlara sahip çocukların anne-babaları programdan daha fazla yararlanabilir. Triple P sistemi erken müdahale olarak tasarlanmasına rağmen, birçok ilke klinik olarak ciddi davranış problemi, karşıt olma-karşı gelme bozukluğu, davranış bozukluğu veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu tanısı konan çocuklar için uygun müdahale programlarında da başarılı bir biçimde kullanılmıştır.
Grup dinamikleri açısından benzer düzeyde güçlük yaşayan ailelerden grup oluşturmak önerilmektedir. Daha ciddi güçlükler yaşayan aileler ile önleme amacıyla tavsiye almak isteyen ve daha az düzeyde güçlük yaşayan ailelerin aynı grupta olması işleyiş açısından problem yaratabilir. İdeal olan benzer durumdaki anne-babalar için ayrı programlar yürütmektir.
Programın Hedefleri
Triple P’nin amacı anne ve babaların aşağıdaki yollarla anne-babalık konusundaki becerilerini ve kendilerine güvenlerini artırmaktır.
• Çocuklarda davranış ve gelişim problemlerini kontrol altına alabilme konusunda anne ve babaların yetkinliğini artırmak
• Cezalandırıcı ve zorlayıcı anne-babalık tutumlarının kullanılmasını azaltmak
• Anne ve babaların anne-babalık konusunda iletişimlerini geliştirmek
• Çocuk yetiştirme kaygılarını azaltmak
Bu sonuçlar destekleyici bir öğrenme ortamı hazırlanarak elde edilebilir.
Program İçeriği
Grup Triple P’ye katılan anne-babalar çocuklarının gelişimini uygun şekilde desteklemek için çocuk gelişimi ve yönetimine dair öneriler alırlar. Program tipik olarak 10-12 anne-babadan oluşan (2-12 yaş grubunda çocukları olan) gruplara verilen 8 oturumluk bir eğitim programı şeklinde yürütülür. Çeşitli ortamlarda verilebilir. 4 adet 2 saatlik grup oturumu ve grup oturumlarının tamamlanmasını izleyen 15-30 dakikalık 3 veya 4 telefon oturumu vardır. Son oturum, grup oturumu veya bireysel telefon oturumu şeklinde yürütülebilir. Telefon oturumları grup oturumlarında öğrendiklerini uygulayan anne-babalara ek destek vermek için kullanılır.
Programın Sonuçları
Triple P anne-babaların duygusal öz-düzenlemeyi nasıl teşvik edeceklerini, çocuklarda sosyal ve dil becerilerini, bağımsızlık ve problem çözme becerilerini geliştirmelerine nasıl yardımcı olabileceklerini öğretir. Bu becerilerin kazanılması aile uyumunu arttırır, anne-baba ve çocuk çatışmasını azaltır, başarılı akran ilişkilerini geliştirir ve çocukları başarılı okul deneyimlerine hazırlar.
Olumlu Anne-Babalığın İlkeleri
Olumlu anne-babalık, uygun çocuk gelişimini teşvik etmeyi ve çocukların davranışlarını yapıcı bir şekilde zarar vermeden kontrol altına almayı amaçlayan bir çocuk yetiştirme yaklaşımıdır. Programın temeli, çocukların gelişiminin teşvik edilmesi için, etkili iletişim ve olumlu ilgi kullanılmasına dayanır.
Beş temel olumlu anne-babalık ilkesi programın temelini oluşturur. Bu ilkeler, çocukların olumlu bedensel ve ruhsal gelişimlerinin temel belirleyicileri olan koruyucu ve risk faktörlerine yönelik oluşturulmuştur.
1. Güvenli ve İlgi Çekici Bir Ortam Sağlamak
Çocukların araştırmalarına, keşfetmelerine, deneyler yapmalarına ve becerilerini geliştirmelerine izin verecek ilginç ortamlara ihtiyaçları vardır. Bu ilke sağlıklı bir gelişimi desteklemek ve evde yaşanabilecek kaza veya yaralanmaları önlemek için gereklidir. Daha büyük çocuklar ve ergenler gelişimlerine uygun şekilde anne-baba gözetimi altında olmalıdırlar. Uygun gözetim, her zaman çocuğun nerede olduğunu ve ne yaptığını bilmek anlamına gelir.
2. Olumlu Bir Öğrenme Ortamı Yaratmak
Bu, anne-babaların “çocuklarının ilk öğretmeni” rolünde eğitilmelerini içerir. Program özellikle doğal olarak oluşan durumlarda çocuğun başlattığı iletişime (yardım, bilgi, tavsiye ve ilgi isteme) anne-babaların nasıl olumlu ve yapıcı şekilde cevap verebileceğini hedefler. Anne-babalar çocuklarına ilgi gösterme, çocuklarının ilgi alanıyla ilgili sohbet etme, yardıma ihtiyacı olduklarında ulaşılabileceği bir bilgi kaynağı olma ve rastlantısal öğretmeyi kullanma yönünde teşvik edilir. Rastlantısal öğretme anne-babanın çocuk iletişime geçmeye çalıştığında alıcı konumunda olmasını içerir. Bu durum dil, sosyal beceriler ve sosyal problem çözme eğitiminde yaygın bir biçimde kullanılır.
Olumluya odaklanmak çocuklardan beklenen doğru davranışlara katkıda bulunmaktır. Bu da çocuğunuzun yeni beceriler kazanmasını sağlayacak olan takdir etme, sevgi gösterme, davranış tabloları kullanma, örnek olma, beden dili kullanma gibi özel bir ilginin kullanımıyla başarılır.
3. Tutarlı Disiplin Kullanmak
Özel çocuk yönetimi stratejileri otoriter ve tutarsız disiplin stratejilerine (bağırma, tehdit, fiziksel ceza) alternatif olarak sunulur. Anne-babalar tutarlı disiplin kullandığında, çocuklar kendi davranışlarının sorumluluğunu almayı, başkalarının da ihtiyaçları olduğunun farkına varmayı ve kendilerini kontrol etmeyi öğrenirler. Anne-babaları tutarlı olan çocuklarda davranış sorunları daha az görülür. Tutarlı disiplin; tutarlı olmayı, çocukların yanlış davranışlarında hemen harekete geçmeyi ve çocuklara doğru davranışın ne olduğunu öğretmeyi içerir.
Anne-babalara gösterilen davranış değişimi yöntemlerinin sırası şöyledir: açık ve anlaşılır aile içi temel kurallar koyma, amaca yönelik tartışma ve planlı görmezden gelme, açık, anlaşılır ve sakin bir şekilde talimatlar verme, duruma uygun yaptırımlar kullanma, sessiz zaman ve mola yöntemi. Anne-babalara bu becerileri toplum ortamının yanı sıra evde de kullanmaları öğretilir ki anne-babalık becerilerinin çeşitli anne-babalık durumlarında genelleştirilmesi sağlansın.
4. Gerçekçi Beklentilere Sahip Olmak
Bu anne-babalarla çocuklarının davranışlarının nedenlerine dair beklentileri, varsayımları ve inanışlarını keşfetmek, çocuk ve anne-baba için gerçekçi ve çocuğun gelişimine uygun hedefler koymayı içerir. Çocuğundan çok fazla ya da çok hızlı şeyler bekleyen veya çocuğunun mükemmel olmasını bekleyen ailelerde problemler ortaya çıkabilir. Örneğin çocuğunun her zaman kibar, mutlu ve işbirlikçi veya her zaman toplu ve yardımsever olmasını bekleyen anne-babalar kendilerini hayal kırıklığı ve çatışmaya iterler. Çocukların gelişim dönemine uygun beklentiler çocuğun “yaşı ve gelişim dönemi” gibi klasik anlamda değil anne-babaların beklentileri kapsamında öğretilir. Ayrıca anne-babaların kendileri için de gerçekçi beklentilere sahip olmaları önemlidir.
5. Anne-Baba Olarak Kendinize Zaman Ayırmak
Anne-babalık, anne ve babaların kendileri için hissettikleri öz saygı ve iyilik halini etkileyen çeşitli etmenlerden etkilenir. Triple P’nin tüm düzeyleri anne-babaları daha geniş bir yelpazeden kendine zaman ayırma, gücünü toplama ve iyi hissetme konularına bakmaya teşvik eder. Anne-babaların kendi ihtiyaçları karşılandığında çocuklarına karşı daha sabırlı, tutarlı olmaları kolaylaşır.
Daha yoğun müdahale düzeylerinde (Düzey 5) anne-babalara etkili iletişim becerileri öğretilir ve anne-babalar kendi mantıksız düşünceleri ve olumsuz öz-konuşmalarının kendi anne-babalıklarını ve dolayısıyla da çocuklarının davranışlarını nasıl etkilediğini bulmaya teşvik edilir. Anne-babalar depresyon, öfke, anksiyete ve yüksek riskli zamanlarda anne-babalık stresi gibi zor duyguları yönetmek için özel başa çıkma yöntemleri geliştirirler.
Doç. Dr. Emel SARI GÖKTEN
Üsküdar Üniversitesi, İstanbul
Sunumun tamamı için (video kaydı):